Les 1: Geschiedenis

Geschiedenis van actie in fantasy en sciencefiction

In alle culturen ter wereld worden oorlogen en gevechten beschreven in oude documenten en verhalen. Geen wonder dus dat het ook veelvuldig voorkomt in de fantastische genres. Daarnaast werkt een verhaal zonder conflict vaak niet goed, en actie is daar een zeer effectieve invulling van.

Afhankelijk van het genre is de actie subtieler of grootschaliger. Kijk naar de klassieker der klassiekers in de epische fantasy: In de ban van de ring. Hier zitten allerlei soorten actie en spanning in. Van onderlinge onenigheid in Hobbitstee en tijdens de raad van Elrond, naar een achtervolging door een ringgeest en later zelfs een gevecht met meerdere van hen. En uiteindelijk naar meerdere schermutselingen (zoals met de Uruk-hai aan het eind van De reisgenoten) tot meerdere grote slagen (zoals de belegeringen van Helmsdiepte en Minas Tirith) en het gevecht voor de poorten van Mordor. Ook in Duin van Frank Herbert komen meerdere actiescènes voor: van trainingen en duels tot de grote slag van Arrakeen, waar zelfs atoomwapens ingezet worden.

Opvallend aan deze twee klassieke voorbeelden is dat veel van de krijgshandelingen wel beschreven worden, maar niet tot in detail. Sommige gevechten worden zelfs alleen achteraf gemeld. Denk aan het gevecht op Weertop in In de ban van de ring: Frodo verliest zijn bewustzijn en mist daardoor Aragorns heldhaftige optreden (wat in de films wel uitgebreid getoond wordt). Hetzelfde geldt voor Boromirs laatste gevecht, waarna Merijn en Pepijn ontvoerd worden: in het boek zie je niets van het gevecht.

Maar op cruciale momenten, als de actie echt diepte geeft aan de wereld en de personages, wordt die juist wél uitgebreid beschreven. Bij de slag om Helmsdiepte gebruikt Tolkien de methode van inzoomen: hij begint met het beschrijven van de grote bewegingen, de orks en wildemannen die over de vlakte stormen en talloze pijlen afschieten, het beuken van rammeien op de poort, de tegenaanval. En dan zoomt hij in op Aragorn en Éomer die de vijand in de flank aanvallen, waarbij het belang van Aragorn en zijn zwaard duidelijk wordt:

Geen gedetailleerde beschrijvingen van wie wat doet en hoe (Techniek, tactiek, strategie, zie Module 3, Les 7), maar absoluut actierijk. Je voelt de dreiging van de orks die de poort proberen in te beuken.

Herbert gaat veel gedetailleerder in op gevechtshandelingen. Hoofdpersoon Paul Atreides spart aan het begin van Duin met zijn wapenmeester Gurney Halleck. Ze dragen energie-pantserschilden en die zijn alleen doordringbaar met een trage beweging; snelle steken en slagen worden afgeweerd.

Deze actiescène laat zien dat Paul en Gurney bekwame krijgers zijn – daar kun je als lezer hierna wel van uitgaan – en tijdens de actie wordt ook nog met een tussenzinnetje de werking van de schilden uitgelegd. Dat is belangrijk, want het verklaart waarom in deze sciencefictionwereld messen, rapieren en zwaarden gebruikt worden, naast de vuur- en laserwapens die ook beschikbaar zijn. Zo’n actiescène vervult daarmee verschillende nuttige rollen in je verhaal: het is spannend, je leert de personages beter kennen, aspecten van de wereld worden duidelijk en de plot wordt verder geholpen. Cruciaal in deze scène was namelijk dat Paul even dacht dat Gurney een verrader zou kunnen zijn, omdat hij hem wel erg serieus aanviel.

Doel

Actie in je verhaal kan dus meerdere doelen dienen. Daarbij ben je volledig vrij hoe diep je in de actie duikt. Het vrij abstracte, weinig beschreven geweld in In de ban van de ring – hoewel er duizenden doden vallen – is een mogelijkheid, maar je kunt ook all-in gaan, zoals in bijvoorbeeld grimdark en militaire sciencefiction gebeurt: elke knokpartij is tot op het laatste brekende bot en opengescheurde ruimteschip te volgen. Het is een spectrum van vrijwel abstracte beschrijving, via hier en daar een detail, tot uitgebreid beschreven handelingen en zelfs ingezoomd op elk bloederig detail.

Oefening: ga na welke actiescène(s) in boeken je geweldig vond en zoek die op. Lees de scène(s) opnieuw en bekijk waar die op de hierboven genoemde schaal vallen. Denk na over hoe jij dat zou willen uitwerken in de actiescène die, of het verhaal dat je gaat schrijven voor deze cursus. (Zie ook Module 4, Les 12 onder Voorbeelden: Favoriete actiescènes van goede schrijvers.)

Een van mijn favoriete scènes is het openingsgevecht in De Twaalf Koningen van Sharakhai van Bradley P. Beaulieu. Çeda is een gevierd kampioen van de vechtkuilen van Sharakhai. Tijdens een toernooi kiest ze de brute krijger Haluk uit als haar tegenstander. Haluk is veel groter en sterker dan zij en denkt dat uit te kunnen buiten door voor een ongebruikelijk wapen te kiezen: kluisters. De vechters worden met een gevlochten touw aan de linkerpolsen aan elkaar vastgeknoopt en moeten elkaar daarna in volle wapenrusting, maar verder ongewapend, te lijf. Dat levert in het begin al spectaculaire actie op, met gesprongen schoppen, tactische manoeuvres met het touw, en uiteindelijk een vuistslag die Haluks helm doet afvliegen. Het wordt helemaal goed (en realistisch) als het gevecht naar de grond gaat in een worsteling.

Als deze scène je doet denken aan een kooigevecht op tv, dan kan dat kloppen: soms vechten mixed martial arts-beoefenaars minutenlang op de grond, zonder dat er veel lijkt te gebeuren. Beaulieu geeft het geknok op de millimeter hier goed weer, en zorgt ervoor dat iets wat visueel minder interessant is juist spannend wordt. Daarnaast gebruikt hij de actie om zijn verhaal te vertellen, op verschillende manieren: introductie van de wereld, het neerzetten van zijn hoofdpersonage en wat zij kan, zelfs een inkijkje in de religie. De hele reeks Het Lied van het Gebroken Zand is sowieso een aanrader voor de actielezer en -schrijver.